Çocukların sağlıklı bir şekilde büyüyebilmeleri için bu hakkın sağlanması gerekmektedir. Ancak ülkemiz de dahil olmak üzere çok sayıda ülkede hala birçok çocuk yoksulluk sebebiyle yetersiz beslenme ve açlıkla mücadele etmektedir. Yetersiz beslenme bireyin gereksinim duyduğu besin öğelerinin (protein, enerji, vitamin ve mineralleri) yeterli miktarda veya dengeli bir şekilde alınamaması sonucu ortaya çıkan bir durumu ifade eder. Ayrıca içilebilir temiz suya erişememe ve açlık, çocukların üzerinde fiziksel, zihinsel ve ruhsal olarak olumsuz etkilere neden olmaktadır. Yapılan çalışmalar, yetersiz ve dengesiz beslenen öğrencilerin dikkat sürelerinin kısaldığını, algılamalarının azaldığını, öğrenmede güçlük ve davranış bozuklukları yaşadıklarını, okul devamsızlık sürelerinin uzadığını ve okul başarılarında azalma olduğunu ortaya koymaktadır. Ülkemizde ilgili politikaların geliştirilmemesi sonucunda ortaya çıkan gelir dağılımındaki eşitsizlikler, yoksulluk, işsizlik, yüksek enflasyon, gıda kalitesizliği ve güvencesizliği neticesinde birçok aile için sağlıklı ve besin değeri yüksek gıdalara erişim zorlaşmıştır. Yüksek enflasyon sebebiyle son yıllarda her üründe olduğu gibi gıda fiyatları da katlanarak artmıştır. DİSK-AR verilerine göre en yoksul yüzde 20’lik gelir grubunun gıda enflasyonu Aralık 2023 itibariyle yüzde 105,5’tir. İstanbul Bilgi Üniversitesi öğretim üyelerinin gerçekleştirdiği Çocuğun İyi Olma Hali İstanbul Araştırması (2023) bulgularına göre en yoksul ailelerde haftada en az iki kere et yiyebilen çocukların oranı %13, aynı sıklıkta balık yiyebilen çocukların oranı ise %2’dir. İPA verilerine göre Ekim 2023 itibariyle okul çağındaki çocukların da en az dörtte birinin okula aç gittiği tahmin edilmektedir. İçerisine sürüklendiğimiz gıda krizinden en çok ve kalıcı şekilde çocuklar etkilenmiştir. Eğitim İzleme Raporu 2023 verilerine göre önceki yıl eğitime kayıtlı olan en az 20 bin öğrenci okulu bırakmıştır.
Gıda güvencesizliği, bir kişinin veya bir ailenin ihtiyacı olduğu zaman kaliteli ve besleyici gıdaya erişememesi ve satın alamaması demektir. Bu durum sağlıklı ve dengeli beslenmenin yerini yetersiz beslenmeye bırakmasına neden olur. Yetersiz beslenme, bebek ve çocuk ölümlerine neden olur. Yine Dünya Sağlık Örgütü, yetersiz beslenmenin vücudun bulaşıcı hastalıklara karşı olan direncinin önemli ölçüde azalmasına, gelişim geriliğine neden olduğunu açıklamıştır.
Öğrenme güçlüğünün en önemli nedeni yetersiz beslenmedir. Uluslararası araştırmalar, öğrenme güçlüğü çekenlerin; obezite, kabızlık, damar sertliği ve diyabet dahil olmak üzere sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kaldığını belirtiyor. Bununla birlikte, öğrenme güçlüğü çeken pek çok kişi öğrenme yoksulluğu ile karşı karşıyadır. Araştırmalar, öğrenme güçlüğü olan kişilerin genel nüfusa göre yetersiz beslenme olasılıklarının daha yüksek olduğunu bulmuştur. Bu olguların arkasında birden fazla sebep yatmaktadır. Yoksul aileler çoğunlukla ucuz ve kolayca erişilebilir hazır gıdalara yönelirler. Bu tür gıdalar genellikle yüksek şeker, tuz ve doymuş yağ içerir, ancak besleyicilik açısından düşüktür. Sınırlı besin çeşitliliğine sahip gıdaları tüketme eğiliminde olan ailelerin sağlıklı gıdalara erişimde zorluk, beslenme konusundaki bilgi eksikliği (ve dolayısıyla işlenmiş gıdaların aşırı tüketimi ve meyve-sebze eksikliği), gıda hazırlama becerileri konusundaki bilgi eksikliği ve sağlık okuryazarlığında yetersizlik gibi faktörler yetersiz beslenmelerine katkıda bulunur.
Birçok ülkede çocukların temel günlük beslenmelerine destek olmak için okul yemeği programları uygulanmaktadır. Bu programların okullaşmayı arttırdığı, özellikle kız çocuklarının okullaşmasına olumlu etkisi olduğu, ani ekonomik krizlerin yarattığı şoklarda çocukları okulda tutan bir sosyal destek işlevi gördüğü, yani toplumun en kırılgan kesimlerine bir sosyal koruma ağı olarak işlediği birçok çalışmada ortaya konmuştur. Son yapılan araştırmalar da okul çağındaki çocukların en az yarısının okula aç gittiğini göstermektedir. Çocukların okulu bırakmasının çocuk açlığının artmasına, çocukların okuldan alınmasına, çocuk işçiliğinin artmasına ve erken yaşta evlilikler gibi birçok soruna neden olduğu görülmektedir. Okul yemeği programlarının uygulandığı ülkelerde, bu programın çocuk yoksulluğuna, okul terki ve devamsızlığın azaltılmasına, akademik başarının artırılmasına, cinsiyetten kaynaklı ayrımcılığın, eşitsizliğin ortadan kaldırılmasına etkisi, ulusal ve uluslararası kurumların yaptığı çalışmalarla ortaya konmuştur. Sonuç olarak, Türkiye'de beslenme yetersizliği sorunu, çocukların sağlığı ve geleceği üzerinde ciddi ve kalıcı olumsuz etkilere neden olmaktadır. Bu sorunun çözülmesi, sağlıklı ve başarılı bir neslin yetişmesi için elzemdir.
Gıda krizinin derinleştiği bu dönemde biz ‘’Trabzon Okul Yemeği Koalisyonu’’ olarak tüm bileşenlerimizle birlikte siyasal iktidara, muhalefet partilerine ve ilgili kamu kurumlarına sesimizi duyurmaya devam edeceğiz. Son derece önemli olan bu meselenin çözümüne katkı sunmak için 21/22 Eylül’de Ankara’da Türkiye Okul Yemeği Koalisyonu olarak tüm bileşenlerimiz başta olmak üzere destek olan kurum ve kişilerin katılımıyla bir çalıştay yapacağımızı belirtmek isteriz. Değerli basın ve kamuoyu hep birlikte çocuklarımızın bugününe ve geleceğine sahip çıkalım, yapılan çalışmaların takipçisi olalım ve birlikte çözüm üretelim.
Trabzon Okul Yemeği Koalisyonu Bileşenleri
1- Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası Trabzon Şubesi
2-Trabzon Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği
3- Trabzon Tabip Odası
4- Sağlık ve Sosyal Hizmet Emekçileri Sendikası Trabzon Şubesi
5- Trabzon Öğrenci Veli Derneği
6- Türk Kadınlar Birliği Trabzon Şubesi
Trabzon Okul Yemeği Koalisyonu Adına
Dr. Mehmet DUMAN